Dokarmianie ptaków – dostarczanie pożywienia ptakom żyjącym na wolności, zazwyczaj w zimie, gdy krótki dzień oraz niesprzyjające warunki (szczególnie marznący deszcz lub mżawka) nie pozwalają im wystarczająco zaspokoić głodu. Dokarmianie ptaków pobudza zainteresowanie ornitologią i wyzwala przeżycia estetyczne związane z obserwacją ptaków, a organizowane w szkołach kształtuje zachowania proekologiczne. Prawidłowo prowadzone dokarmianie może być jedną z form aktywnej ochrony przyrody. Podobną funkcję może spełniać pozostawianie do dyspozycji ptaków niektórych roślin (chwastów), traw z nasionami, owoców na drzewach i krzewach. Z punktu widzenia ekologicznego, dokarmianie ptaków nie ma jednak dużego znaczenia dla przeżywalności i późniejszego sukcesu lęgowego – dostępność pokarmu jest bowiem tylko jednym z czynników na nie wpływających. Rodzaje karmników Platforma z daszkiem, najczęściej drewniana, pozbawiona ścian, zazwyczaj umieszczona na ok. 2 m palu wbitym w ziemię. W Polsce najczęściej spotykana odmiana karmnika. Pionowa przezroczysta tuba, z otworami, przez które ptaki wyciągają nasiona. W miarę wyjadania zawartość sama obsuwa się w dół. Bywa wykonana z surowców wtórnych, np. butelki PET. Wisząca siatka wypełniona ziarnami czy orzechami, sypkimi lub zlepionymi tłuszczem w kulę. Karmnik w kształcie dzwonu, np. zrobiony z doniczki zawieszonej do góry dnem i wypełnionej tłuszczem i nasionami. Wiszący kawałek niesolonej słoniny. Karmniki dla kolibrów – zawierające płynny roztwór cukru, czasem z dodatkiem barwnika (który jednak nie jest konieczny, a może być wręcz szkodliwy dla ptaków) – substytut nektaru. Karmniki naziemne w formie jednospadowego daszka – dla kuropatw i bażantów.

Karma W polskich warunkach podstawowe rodzaje karmy dla ptaków to: nasiona oleiste, zwłaszcza słonecznik – zjadane przez sikory, wróblowate oraz łuszczaki, np. dzwońce, zięby, grubodzioby, gile, niesolone słonina, łój lub smalec – dla sikor, dzięciołów, kowalików, nasiona zbóż (owsa, prosa itp.) – dla trznadli, orzechy – dla sikor, dzięciołów, kowalików, mieszanki tłuszczowo-nasienne (np. kule z łoju oraz nasion słonecznika, lnu, prosa itp.), owoce: jabłka, jarzębina, rodzynki – dla miękkojadów, przede wszystkim z rodziny drozdowatych, jak kos i kwiczoł. Argumenty za dokarmianiem ptaków Dokarmianie ułatwia ptakom przetrwanie ciężkich warunków zimowych – niskiej temperatury i opadów. Lot aktywny wymaga wiele energii, a równocześnie nie pozwala na gromadzenie wewnątrz ciała znacznych zapasów (niekorzystny wzrost ciężaru). Dlatego dla ptaków, zwłaszcza tych małych, szczególnie ważne jest regularne i wystarczająco obfite odżywianie.

Zimą dni są krótkie i ptaki mają mniej czasu na zdobycie pokarmu wystarczającego do przetrwania długiej i zimnej nocy. Zimą ptaki mają ograniczony dostęp do innych źródeł pokarmu wskutek zalegania pokrywy śnieżnej. Karma przygotowana przez człowieka nie jest atrakcyjniejsza niż naturalna i jeżeli ptaki będą miały dostęp do naturalnego pokarmu, to nie będą korzystać z dokarmiania. Człowiek silnie wpływa na środowisko, w znacznym stopniu ograniczając naturalną bazę pokarmową, a dokarmianie zwierząt może nieco złagodzić skutki tych niekorzystnych zmian. Dokarmiając ptaki, człowiek zbliża się do nich, uczy się, pobudza swoje zainteresowanie i uwrażliwia na przyrodę, a także zyskuje poczucie, że robi coś dobrego. Liczniejsza populacja ma większe możliwości przystosowania się do niespodziewanych zmian w środowisku, a niewielkie i lokalne osłabienie doboru naturalnego, wobec wielu negatywnych przekształceń w środowisku będących dziełem człowieka, nie ma wielkiego znaczenia.

Argumenty przeciw dokarmianiu ptaków Ptaki są często dokarmiane w sposób przypadkowy i nieprzemyślany, a niewłaściwy rodzaj pokarmu powoduje więcej szkód niż pożytku. Duża ilość chleba w pożywieniu wywołuje poważną chorobę – kwasicę, nieuleczalny u dorosłych ptaków zespół anielskiego skrzydła oraz biegunki, a zjedzenie pokarmu solonego często prowadzi do śmierci wskutek zaburzenia gospodarki wodnej organizmu. Bardzo niebezpieczny jest pokarm zepsuty (np. spleśniały chleb) lub pieczywo namoczone i zamarznięte. Karma dostarczana przez człowieka jest zazwyczaj mało urozmaicona, co powoduje u ptaków niedobory składników pokarmowych i w efekcie osłabienie odporności. Dokarmianie zwiększa ryzyko rozprzestrzeniania się chorób, gdyż ptaki gromadzą się w jednym miejscu, poza tym często karma miesza się z odchodami. Do karmników przylatują ptaki różnych gatunków,

które w naturze zwykle nie stykają się ze sobą bezpośrednio, rośnie więc ryzyko przenoszenia chorób i pasożytów. Karmnik dla małych ptaków, jeżeli jest umieszczony w niewłaściwym miejscu, może stać się karmnikiem dla drapieżników, np. kotów lub krogulców, które szybko się uczą, gdzie można znaleźć łatwy łup. Dokarmianie zmienia naturalne zachowania – np. ptaki zimują zamiast odlecieć na południe, tracą wrodzony lęk przed człowiekiem lub też przyzwyczajają się do jednego źródła pokarmu i przestają go poszukiwać. Gdy, np. z powodu gorszej pogody, człowiek przerywa dokarmianie, może to powodować śmierć ptaków oczekujących biernie na pożywienie. Niektóre występujące w Polsce ptaki wodne, np. łabędzie nieme, niemal całkowicie zatraciły instynkt wędrówkowy. Dokarmianie ogranicza działanie naturalnej selekcji i przez to osłabia całą populację. Podstawowe zasady dokarmiania Karmnik powinien być regularnie oczyszczany z zalegających resztek jedzenia i odchodów, gdyż ich pozostawienie może sprzyjać szerzeniu się wśród dokarmianych ptaków chorób zakaźnych. Karmnik powinien mieć taką konstrukcję, aby chronił karmę przed zawilgoceniem (przed deszczem i śniegiem). Karma musi być zawsze świeża, nie zepsuta, nigdy nie solona. Jeżeli nie jest od razu zjadana, należy ją często zmieniać, np. słonina po upływie 2 tygodni jest już zjełczała. Pieczywo należy stosować tylko uzupełniająco, nie jako karmę podstawową.

Karmnik powinien być umieszczony z dala od krzewów czy innych miejsc stanowiących dobrą kryjówkę dla kotów polujących na ptaki, a równocześnie zapewniać ptakom nieskrępowany dostęp i drogę ucieczki. Zawieszenie karmnika na drucie lub postawienie go na słupie z drucianym kołnierzem ochronnym zainstalowanym od dołu pomoże zapobiegać atakom drapieżników. Nietypowe karmniki typu siatka należy wieszać w miejscach osłoniętych, np. na ganku, pod okapem, na gałęzi samotnego świerka. Do wykładania karmy należy wybierać miejsce suche, np. takie gdzie pod ziemią przebiegają rury ciepłownicze. Wilgotne, zamarzające pokarmy uszkadzają ptakom przełyki oraz nadmiernie wyziębiają organizmy. W indywidualnych gospodarstwach, gdzie nie ma niebezpieczeństwa wandalizmu, można przygotować niewielką platformę z desek.

Po zakończeniu karmienia można ją odwracać – nie będzie ulegać zaśnieżeniu, a jeśli spód będzie miał inny kolor niż wierzch, stanie się sygnałem, że aktualnie do jedzenia nic nie ma. Nie należy dokarmiać ptaków wiosną, latem i jesienią. Zbyt wczesne rozpoczęcie dokarmiania powoduje zaburzenie instynktu wędrówkowego, zwłaszcza u ptaków wodnych. Rozpoczęte dokarmianie należy kontynuować przez całą zimę. Na jesieni, do miejsc z pożywieniem ptaki przylatują coraz częściej, a w miarę zbliżania się wiosny coraz rzadziej. Dokarmianie powinno być rozpoczęte najwcześniej w październiku – listopadzie, a zakończone w marcu – na początku kwietnia (krócej na zachodzie Polski, gdzie klimat jest nieco łagodniejszy). Rozpoczęcie dokarmiania powinno być jednak uzależnione nie od daty, ale od pogody. W cieplejszych okresach zimy dokarmianie powinno być mniej intensywne niż podczas mrozu. W pobliżu karmnika warto ustawić poidło.